HỒN TRƯƠNG BA, DA HÀNG THỊT
(Trích)
Lưu Quang Vũ
I. ĐỌC VÀ TÌM HIỂU CHUNG
1. Đọc:
2. Tìm hiểu chung:
a. Tác giả:
- Ông là nhà viết kịch nổi tiếng, nhà thơ và nhà văn hiện đại của Việt Nam.
- Các vở kịch, truyện ngắn, thơ của Lưu Quang Vũ giàu tính hiện thực và nhân văn cũng như in đậm dấu ấn của từng giai đoạn trong cuộc sống của ông. Ông có gia tài kịch đồ sộ ngay từ khi tuổi đời còn khá trẻ: 40 tuổi ông đã là tác giả của gần 50 vở kịch và hầu hết các vở kịch của ông đều được các đoàn kịch, chèo gây dựng thành công dưới sự chỉ đạo của nhiều đạo diễn nổi tiếng.
- Lưu Quang Vũ được truy tặng Giải thưởng Hồ Chí Minh đợt 2 (năm 2000) về nghệ thuật sân khấu.
- Thơ Lưu Quang Vũ không chỉ bay bổng, tài hoa mà còn giàu cảm xúc, trăn trở, khát khao. Rất nhiều bài thơ của ông được bạn đọc yêu thích như: Và anh tồn tại, Tiếng Việt, Vườn trong phố, Bầy ong trong đêm sâu,... Ông còn là tác giả của nhiều truyện ngắn mang đậm phong cách riêng.
b. Tác phẩm:
- Xuất xứ:
+ Từ một truyện cổ dân gian cùng tên, Lưu Quang Vũ đã hư cấu, sáng tạo thành một vở kịch nói hiện đại, và qua đó đặt ra nhiều vấn đề mới mẻ có ý nghĩa tư tưởng triết lí và nhân văn sâu sắc.
+ Viết năm 1981, công diễn lần đầu năm 1984 và gặt hái được thành công lớn.
+ Đoạn trích thuộc cảnh VII và đoạn kết của vở kịch.
- Tóm tắt:
- Bố cục: Văn bản chia thành 3 phần:
+ Phần 1 (từ đầu đến "Cái hồn vía ương bướng của tôi ơi, hãy về với tôi này!"): Cuộc đối thoại giữa hồn và xác.
+ Phần 2 (tiếp theo đến "Không cần đến cái đời sống do mày mang lại! Không cần"): Cuộc đối thoại giữa hồn Trương Ba và mọi người trong gia đình.
+ Phần 3 (còn lại): Cuộc đối thoại giữa hồn Trương Ba và Đế Thích; quyết định cuối cùng của Trương Ba.
II. TÌM HIỂU CHI TIẾT
1. Cuộc đối thoại giữa Hồn Trương Ba và Xác Hàng Thịt:
a. Nội dung cuộc đối thoại giữa Hồn Trương Ba và Xác Hàng Thịt:
- Nhân vật Hồn Trương Ba ý thức sâu sắc về sự tha hóa; dằn vặt đau khổ, tìm cách thoát khỏi xác thịt để tồn tại độc lập: "Không! Không! Tôi không muốn sống như thế này mãi! (nhìn chân tay, thân thể) Tôi chán cái chỗ ở không phải của tôi này lắm rồi, chán lắm rồi! Cái thân thể kềnh càng thô lỗ này, ta bắt đầu sợ mi, ta chỉ muốn rời xa mi tức khắc!". Ông phủ định sự lệ thuộc của linh hồn vào xác, coi xác chỉ là cái vỏ bề ngoài không có ý nghĩa và khẳng định linh hồn vẫn có đời sống riêng nguyên vẹn trong sạch ngay thẳng.
- Xác anh hàng thịt cố gắng thuyết phục Hồn Trương Ba về sức mạnh ghê gớm của anh ta, khống chế, ve vãn, kêu gọi hồn Trương Ba thỏa hiệp bằng những lí lẽ ti tiện, muốn Hồn Trương Ba sống hòa hợp với thể xác của anh hàng thịt. Hắn khẳng định sự thắng thế của mình: ″Chẳng còn cách nào khác nữa đâu - cả hai đã hòa làm một rồi″.
- Hồn Trương Ba khinh bỉ, mắng mỏ lí lẽ ti tiện của xác hàng thịt nhưng rồi ngậm ngùi thấm thía nghịch cảnh của mình và phải nhập vào xác hàng thịt một cách tuyệt vọng: "Lí lẽ của anh thật ti tiện!". Cách xưng hô của nhân vật trong cảnh này cũng dần thay đổi, ban đầu xưng ta, gọi xác hàng thịt là "mày", rồi dần dần khi bị thuyết phục và chấp nhận thực tại, hồn Trương Ba chuyển sang gọi xác hàng thịt là "anh", xưng "tôi".
=> Diễn biến tâm trạng của hồn Trương Ba: Lo lắng, ngập ngừng, lúng túng, hoang mang, tuyệt vọng.
b. Ý nghĩa màn đối thoại:
- Trương Ba được trả lại sự sống nhưng đó là một cuộc sống đáng hổ thẹn vì phải sống chung với sự dung tục và bị sự dung tục đồng hóa, những điều ấy khiến Trương Ba không còn là chính mình.
- Phần hồn và xác đều có vai trò quan trọng như nhau, hai điều ấy phải hài hòa thì con người mới giữ được trọn vẹn bản tính của mình.
