HỒN TRƯƠNG BA, DA HÀNG THỊT
(Trích)
Lưu Quang Vũ
II. TÌM HIỂU CHI TIẾT
2. Cuộc đối thoại giữa Trương Ba và người thân:
- Hồn Trương Ba đối thoại với vợ:
+ Vợ Trương Ba thấy chồng mình đã đổi khác, không còn là người chồng mà bà yêu quý.
+ Bà thấu hiểu cho chồng nhưng vẫn muốn ra đi dù bà rất giàu lòng vị tha, vì bà không thể chấp nhận sự đổi khác ấy: "Tôi không còn giúp gì ông được, tốt nhất là... là... không có tôi nữa, cũng như không có khu vườn nữa!".
- Hồn Trương Ba đối thoại với cháu gái:
+ Cái Gái phản ứng một cách quyết liệt, không thừa nhận ông nội của mình vì Hồn Trương Ba đã quá thay đổi so với trước kia: "Ông nội tôi chết rồi. Nếu ông nội tôi hiện về được, hồn ông nội tôi sẽ bóp cổ ông!".
+ Tâm hồn tuổi thơ vốn trong sạch không chấp nhận sự tầm thường dung tục.
- Hồn Trương Ba đối thoại với cô con dâu:
+ Chị con dâu rất thông cảm với tình cảnh của Hồn Trương Ba nhưng cũng phải đau lòng nói rằng ông đã đổi khác quá nhiều: "Thầy bảo con: Cái bên ngoài là không đáng kể, chỉ có cái bên trong, nhưng thầy ơi, con sợ lắm, bởi con cảm thấy, đau đớn thấy… mỗi ngày thầy một đổi khác dần, mất mát dần, tất cả cứ như lệch lạc, nhòa mờ dần đi, đến nỗi có lúc chính con cũng không nhận ra thầy nữa... Con càng thương thầy, nhưng thầy ơi, làm sao, làm sao giữ được thầy ở lại, hiền hậu, vui vẻ, tốt lành như thầy của chúng con xưa kia? Làm thế nào, thầy ơi?".
- Phản ứng của Trương Ba:
+ Vẻ mặt: Thẫn thờ, lặng người nhìn tảng đá.
+ Cử chỉ: Tay ôm đầu.
+ Điệu bộ: Run rẩy, lập cập.
+ Giọng điệu: Nhẫn nhục, cầu cứu.
=> Vô cùng đau đớn bế tắc trước hoàn cảnh.
=> Quyết định của Trương Ba:
+ Tình huống bi kịch thúc đẩy Hồn Trương Ba phải lựa chọn với sự phản kháng mãnh liệt: "Nhưng lẽ nào ta lại chịu thua mày, khuất phục mày và tự đánh mất mình? “Chẳng còn cách nào khác”! Mày nói như thế hả? Nhưng có thật là không còn cách nào khác? Không cần đến cái đời sống do mày mang lại! Không cần!".
+ Con người phải đấu tranh với nghịch cảnh, với chính bản thân, chống lại sự dung tục để hoàn thiện nhân cách.
3. Cuộc đối thoại giữa Trương Ba và Đế Thích:
- Hồn Trương Ba gọi Đế Thích xuống trần và đề nghị Đế Thích cho mình thoát khỏi xác anh hàng thịt.
- Đế Thích khuyên Trương Ba chấp nhận vị thế mới vốn không hoàn thiện vì ‘‘Dưới đất trên trời đều thế cả”.
- Đế Thích muốn Hồn Trương Ba nhập vào xác cu Tị.
- Trương Ba chỉ ra sai lầm của Đế Thích "Ông chỉ nghĩ đơn giản là cho tôi sống nhưng sống thế nào thì ông chẳng cần biết.".
- Hồn Trương Ba không đồng ý nhập vào xác cu Tị, quyết định lựa chọn cái chết, không nhập vào xác ai, để được là chính mình. Trương Ba không chấp nhận việc phải sống bên trong một đằng bên ngoài một nẻo, muốn được là mình toàn vẹn.
- Đế Thích chấp nhận yêu cầu của Trương Ba với thắc mắc: ″Con người hạ giới các ông thật kì lạ″.
=> Quan niệm sống của Trương Ba: Ý thức sâu sắc về ý nghĩa của sự sống - sống cho ra một con người không phải là điều đơn giản - Hồn và Xác phải hài hòa, không thể có một tâm hồn thanh cao trong một thân xác phàm tục tội lỗi.
4. Ý nghĩa cảnh kết:
- Trương Ba trả xác cho anh hàng thịt; chấp nhận cái chết để được là chính mình và linh hồn được trong sạch.
- Ông hóa thân vào cây cỏ, các sự vật thân thương để tồn tại vĩnh viễn bên cạnh những người thân yêu với niềm tin cuộc sống vẫn tuần hoàn theo quy luật của muôn đời.
- Đây là một bi kịch mang âm hưởng lạc quan: Thông điệp về sự chiến thắng của cái Thiện và cái Đẹp đích thực của cuộc sống.
III. TỔNG KẾT
1. Nội dung:
- Bi kịch của con người khi bị đặt vào nghịch cảnh phải sống nhờ, sống vay mượn, sống tạm bợ và trái tự nhiên khiến tâm hồn nhân hậu, thanh cao bị tha hóa bởi sự lấn át của thể xác thô lỗ phàm tục.
- Vẻ đẹp của con người trong cuộc đấu tranh chống lại sự giả tạo, dung tục, bảo vệ quyền được sống đích thực.
=> Khát vọng hoàn thiện nhân cách.
2. Nghệ thuật:
- Xung đột giàu kịch tính.
- Sự sáng tạo từ các chất liệu dân gian.
- Ngôn ngữ đặc trưng cho ngôn ngữ kịch.
- Sự kết hợp tính hiện đại với các giá trị truyền thống.
- Chất thơ, chất trữ tình bay bổng.
