III. Sông ngòi
* Biểu hiện:
- Mạng lưới sông ngòi dày đặc, nhiều nước, giàu phù sa.
+ Có 2.360 con sông dài trên 10 km, chủ yếu là sông nhỏ.
+ Tổng lượng nước hàng năm đạt 839 tỉ m³, 60% từ ngoài lãnh thổ.
+ Lượng phù sa đổ ra biển khoảng 200 triệu tấn/năm, trong đó sông Hồng 120 triệu tấn, sông Cửu Long 70 triệu tấn.
- Chế độ nước theo mùa:
+ Sông ngòi Việt Nam có hai mùa nước rõ rệt: mùa lũ trùng với mùa mưa, mùa cạn trùng với mùa khô. 70-80% lượng nước và 80-90% phù sa tập trung vào mùa lũ.
+ Lượng mưa thất thường quy định tính thất thường của chế độ dòng chảy và thời điểm lũ hàng năm.
* Nguyên nhân:
- Khí hậu nhiệt đới ẩm gió mùa đã thúc đẩy quá trình đào xẻ địa hình, bóc mòn, rửa trôi và sự phân mùa khí hậu tác động mạnh đến thủy chế sông ngòi.
- Lãnh thổ hẹp ngang lên sông ngòi nước ta chủ yếu là sông nhỏ.
IV. Đất và sinh vật
1. Đất
* Nguyên nhân: Địa hình chủ yếu là đồi núi thấp, nhiệt độ cao, độ ẩm lớn đẩy nhanh quá trình phong hóa, hình thành đất.
* Biểu hiện:
- Quá trình feralit là quá trình hình thành đất đặc trưng cho vùng khí hậu nhiệt đới ẩm.
- Nhiệt ẩm cao khiến phong hóa mạnh, tạo lớp đất dày. Mưa nhiều rửa trôi ba dơ dễ tan, làm đất chua và tích tụ oxit sắt, nhôm, hình thành đất feralit đỏ vàng.
+ Quá trình feralit diễn ra mạnh ở vùng đồi núi thấp trên đá mẹ axit, do đó, đất feralit là loại đất chính ở vùng đồi núi nước ta.
+ Một số nơi ở trung du và miền núi có sự phân hoá mùa mưa – khô sâu sắc, làm tăng cường thêm qua trình tích tụ ô xít sắt và ô xít nhôm tạo thành các tầng kết von hoặc đá ong.
+ Đất ở Việt Nam dày nhưng dễ bị xói mòn, rửa trôi do nhiệt ẩm cao, đặc biệt ở vùng đồi núi dốc. Nhiệt ẩm cao cũng làm phân hủy nhanh chất hữu cơ, khiến đất nghèo mùn.
2. Sinh vật
* Nguyên nhân: Khí hậu nhiệt đới ẩm gió mùa là nền tảng, ngoài ra còn có khí hậu cận nhiệt, cận xích đạo và ôn đới núi cao.
* Biểu hiện:
- Thảm thực vật rừng có lượng sinh khối lớn và năng suất sinh học cao.
- Trong rừng, các thành phần loài nhiệt đới chiếm ưu thế.
+ Thực vật phổ biến là các loài thuộc các họ cây nhiệt đới như họ Đậu, Vang, Dâu tằm, Dầu,…
+ Động vật trong rừng là các loài chim thú nhiệt đới như công, trĩ, gà lôi, vẹt, khỉ, vượn, nai, hoẵng,… ngoài ra còn các loài bò sát, côn trùng.
- Hệ sinh thái rừng nguyên sinh phổ biến ở nước ta là rừng rậm nhiệt đới ẩm lá rộng thường xanh.
+ Do ảnh hưởng của gió mùa nên nước ta có các loại rừng nhiệt đới gió mùa khác nhau từ hệ sinh thái rừng nhiệt đới gió mùa thường xanh, rừng gió mùa nửa rụng lá, trảng cỏ, cây bụi,…
+ Hệ sinh thái rừng nhiệt đới ẩm gió mùa phát triển trên đất feralit là cảnh quan tiêu biểu cho thiên nhiên nhiệt đới ẩm gió mùa ở nước ta.
+ Tuy nhiên, diện tích kiểu hệ sinh thái rừng này ở nước ta đã bị suy giảm mạnh, hiện đang được bảo vệ, khoanh nuôi tự nhiên.
B. ẢNH HƯỞNG CỦA THIÊN NHIÊN NHIỆT ĐỚI ẨM GIÓ MÙA ĐẾN HOẠT ĐỘNG SẢN XUẤT VÀ ĐỜI SỐNG
I. Ảnh hưởng đến hoạt động sản xuất
Thiên nhiên nhiệt đới ẩm gió mùa giúp Việt Nam có tài nguyên phong phú, điều kiện tự nhiên đa dạng, ảnh hưởng quan trọng đến sản xuất và đời sống, đặc biệt là nông nghiệp.
1. Ảnh hưởng đến sản xuất nông nghiệp
a. Thuận lợi
- Phát triển nông nghiệp nhiệt đới nhờ nhiệt, ẩm, ánh sáng và nguồn nước dồi dào, giúp cây trồng, vật nuôi sinh trưởng quanh năm, tăng vụ, tăng năng suất.
- Khí hậu phân hóa theo vùng, tạo sự đa dạng mùa vụ, cây trồng từ nhiệt đới đến cận nhiệt, ôn đới (chè, hồi, lê, mận…) và dược liệu quý.
- Điều kiện thuận lợi để nâng cao năng suất cây trồng và phục hồi lớp phủ thực vật trên đất trống, đồi núi trọc bằng mô hình nông lâm kết hợp.
b. Khó khăn
- Thời tiết, khí hậu và dòng chảy sông ngòi thất thường gây khó khăn cho sản xuất nông nghiệp, đặc biệt trong điều chỉnh cơ cấu cây trồng, vật nuôi và thời vụ.
- Nhiệt và ẩm cao làm gia tăng nguy cơ thiên tai, dịch bệnh, ảnh hưởng đến năng suất và chất lượng nông sản.
- Sản xuất nông nghiệp bấp bênh, dễ gặp rủi ro do biến động thời tiết và điều kiện tự nhiên khắc nghiệt.
2. Ảnh hưởng đến các hoạt động sản xuất khác
- Thiên nhiên nhiệt đới ẩm gió mùa tạo điều kiện phát triển lâm nghiệp, thủy sản, giao thông, du lịch và xây dựng.
- Các ngành này chịu ảnh hưởng lớn từ thiên tai, thời tiết cực đoan và sự phân mùa khí hậu.
- Hạn chế: độ ẩm cao gây khó khăn trong bảo dưỡng máy móc, thiết bị và bảo quản sản phẩm nông nghiệp, công nghiệp.
II. Ảnh hưởng đến đời sống
- Thiên nhiên nhiệt đới ẩm gió mùa thuận lợi cho đời sống con người, giúp các hoạt động diễn ra quanh năm và cung cấp nguồn nước dồi dào.
- Hạn chế:
+ Thiên tai, thời tiết cực đoan và biến đổi khí hậu gây thiệt hại lớn về người và tài sản.
+ Nhiệt ẩm cao tạo môi trường thuận lợi cho dịch bệnh nhiệt đới, ảnh hưởng đến sức khỏe và đời sống.
